Czym są wspólne pasje?
Dziedzictwo kulturowe jest obecne w naszym życiu na wiele sposobów. Bardzo często nieświadomie z niego korzystamy. Lecz czasem nadchodzi chwila, kiedy chcemy o nim opowiedzieć i w jakiś sposób go przedstawić.
Są różne sposoby budowania wspólnotowej narracji i budowania zainteresowania. Intuicyjnie rozumiemy, że jest ono większe, gdy jest budowane na emocjach i obracająca się wokół własnych pasji.
Pasja zaś, według współczesnych definicji, to wszelkie czynności wykonywane dla relaksu w czasie wolnym od obowiązków. Możemy nazwać je też słowem “hobby”. Często łączy się ze pozyskiwaniem wiedzy lub umiejętności. Najważniejsze, że ma przynosić satysfakcję ze spędzonego czasu!
Tematyka pasji może być różna i może się na różne sposoby objawiać. Na tej stronie, staramy się zwrócić szczególną uwagę na historię lokalnych wątków powiązanych z dziedzictwem Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
Nie znaczy to, że chcemy przyciągnąć tutaj wyłącznie miłośników historii. Jednakże jesteśmy przekonani, że możemy się także spotkać z zainteresowaniem różnych osób napędzanych pasją i pragnieniem ciekawego spędzania wolnego czasu.
Czy będą to zbieracze motyli, turyści, gracze online, twórcy memów, czy nawet kolekcjonerzy hotelowych kapci – wszyscy mogą wejść w fascynujący świat sprzed 400 lat. A to już prowadzi do wspólnoty zainteresowań, postaw i opinii, co jest jednym z najtrwalszych mechanizmów tworzenia się grup społecznych.
Są takie narzędzia, które tworzą i wzmacniają wspólnotę (przyciągają i grupują ludzi), a także łączą się z przyjemnością, poczuciem sprawczości i mimowolnym przekazywaniem wiedzy. Dla nas (i szerokiego grona ekspertów) są to wszelkiego rodzaju gry. Nie będziemy jednak zajmować się tymi z ekranów komputerów i smartfonów. Pozostawiamy innym elektroniczną rozrywkę. My zapraszamy w świat gier towarzyskich!
Do najbardziej znanych gier z tego gatunku należą gry planszowe. Prawie każdy, grał w szachy, zna takie klasyki jak “Monopoly” czy “Chińczyka”. Lecz nie każdy wie, że świat gier jest przeogromny – pod względem tematów, rodzajów rozgrywki, wzbudzanych emocji.
Tytułów, które dotyczą historii Polski jest też bardzo dużo, także i takie, które dotyczą czasów I Rzeczpospolitej. Wspomnimy tu o kilku pozycjach, wraz z informacją o ich stopniu skomplikowania i potencjalnego odbiorcy.
Timeline Polska – warto zacząć od prostego wprowadzenia w historię Polski, która będzie też nieskomplikowana dla małych dzieci.
Husaria – gra planszowa – pozycja, która powstała we współpracy z gminą Świątniki Górne – miejscem produkcji szabel i zbroi husarskich. Ciekawy przykład przeniesienia lokalnego dziedzictwa do wielkiej historii. Gra umożliwia starcia między polskimi a tureckimi wojskami w XVII wieku.
Łazienki królewskie – Prosta familijna gra w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego, poświęcona dziełom sztuki, bardzo poszukiwanym przez tego monarchę.
Boże Igrzysko – gra amerykańskiego autora, na podstawie książki Normana Davisa pod tym samym tytułem. Dość duża ilość zasad, ale niezbyt skomplikowanych, pomaga 3 lub 4 graczom prowadzić Polskę od czasów Jagiełły do rozbiorów. Bardzo ciekawa koncepcja gry – łączącą kooperację z rywalizacją.
Magnaci – Boże Igrzysko – polska kontynuacja powyższego tytułu – trochę więcej elementów, możliwość zaangażowania od 2 do 5 graczy, lecz dużo prostsza mechanika. Ciekawie symuluje dylemat – wzmacniać swój ród, czy poświęcić się na rzecz dobra wspólnego?
Chocim. Potęga Husarii – wydana przez Stowarzyszenie Pospolite Ruszenie na 400 lecie jednej z największych bitew swoich czasów. Opowiada o wspólnocie broni Kozaków, Litwinów i Polaków, stojących naprzeciw tureckiego zagrożenia. Średnio wysoki poziom skomplikowania zasad powinien dostarczyć odpowiednich emocji dwóm graczom.
Ogniem i Mieczem – kolejny niecodzienny typ gry. A mianowicie jest to gra bitewna, czyli opierająca się o dobierane samodzielnie zestawy figurek, którymi toczymy starcia na stole, zawierającym trójwymiarowe elementy rzeczywistości (drzewka, domki, pagórki etc).
Warto zwrócić uwagę, że istnieje wiele gier, które poza tytułem i okładką, nie mają wiele wspólnego z historią. Temat jest tylko pretekstem do rozgrywki, która nie niesie żadnych (lub znikome ilości) informacji o dawnych wydarzeniach lub elementach dziedzictwa. Nie znaczy, że nie warto w nie grać, lecz ich walor edukacyjny będzie niższy.
Specyficzną odmianą gier planszowych są gry wielkoformatowe oraz wieloosobowe.
Gry wieloosobowe to dość zaawansowane symulatory tematyczne, umożliwiające rozgrywkę nawet kilkudziesięciu ludzi. Wykorzystują wiele elementów (dużą centralną planszę, karty pomocy i plansze poszczególnych stronnictw/graczy, itd) i z tego względu występują najczęściej w jednym egzemplarzu i zazwyczaj wymagają wsparcia animatorów. Stanowią szczytowe osiągnięcie rozwoju gier planszowych, przez skalę interakcji pomiędzy graczami i nabywanej wiedzy oraz umiejętności.
Przykładem takiej gry jest np. wydane przez Małopolski Instytut Kultury “Oil City”, lub wielki symulator wydarzeń z lat 1989-2019 “Europa. Nowe Rozdanie”, autorstwa Stowarzyszenia Pospolite Ruszenie.
Warto zauważyć, że częścią projektu “Wspólne Dziedzictwo. Wspólne Pasje”, jest gra wielkoformatowa “Złoty Wiek”, która umożliwi wcielenie się w różne frakcje, decydujące o kształcie Rzeczypospolitej po śmierci ostatniego Jagiellona (więcej na końcu tej strony).
Gry planszowe mają jedną wadę, ograniczają graczy do założeń stworzonych przez autora. Dużo większej swobody można zażyć grając w tzw. gry wyobraźni.
Jedną z nich są gry RPG (Role Playing Games – gry w odtwarzanie ról), najczęściej w Polsce określane jako fabularne.
Rozgrywką steruję Mistrz Gry (pod różnymi nazwami), który opisuje rzeczywistość doświadczaną przez graczy i wprowadza w życie ich reakcje. Ci zaś wcielają się w stworzone przez siebie postacie o określonych cechach. Postacie są opisane zarówno przez statystyki liczbowe (określające np. jak ktoś jest silny czy zwinny), jak i opisowe (historia postaci, jego typowe zachowania, wady i zalety, etc.)
Ideą RPG jest przeżywanie przygód, rozwiązywanie zagadek, tworzenie interakcji z innymi, ale też przekraczanie swoich barier społecznych.
Chociaż w grach fabularnych wykorzystuje się czasem elementy gier planszowych (figurki, mapy, kostki), to nie jest to niezbędne. I właśnie dzięki temu, dają one najszerszą możliwość swobody graczom – mogą podjąć każdą decyzję i mierzyć się z jej konsekwencjami.
W Polsce zostało wydane wiele gier, w tym dziejące się w uniwersum Sienkiewicza – “Dzikie Pola. Szlachecka gra fabularna”, osadzona mocno w realiach XVII wiecznej Polski.
Dzikie Pola okładka – Wikipedia
Specyficzną odmianą RPG są gry typu Larp. Ten kolejny skrót to Live Action Roleplay, połączenie gry fabularnej i teatru improwizowanego. W grach fabularnych gracze opowiadają co robi ich postać, w larpach zaś gracze fizycznie to wykonują (przemieszczają się, tańczą, targują się, toczą pojedynki). Gracze są jednocześnie widzami, aktorami i częściowo reżyserami. Mogą przy tym wykorzystywać scenografię lub rekwizyty, lub oprzeć rozgrywkę wyłącznie na kartach postaci. Larpy stanowią bardzo interesujący sposób na wytworzenie interakcji, dając pretekst do zastosowania różnych elementów dziedzictwa (np. tańce ludowe, bądź proste prace rzemieślnicze, charakterystyczne dla danego regionu). Można też wykorzystać ważne dla twórców larpa miejsca czy budynki, będące wtedy istotnym elementem tła.
Celem larpa może być przeżycie określonych emocji, ale też osiągnięcie celów (intrygowanie, doprowadzenie do zwycięstwa swojej frakcji, wykrycie przestępcy, przekonanie innych do swoich pomysłów).
Larpy wymagają z reguły większej ilości osób, oraz precyzyjnie napisanego wstępnego scenariusza (zawierające warunki startowe i opisujący, choćby podstawowo, interakcje między postaciami). Pożądana jest też obecność animatorów – którzy rozstrzygną sytuację sporne, lub wprowadzą do gry zdarzenia niespodziewane.
Specyficzną odmianą powyższych gier, są gry terenowe/miejskie – czyli rozgrywki toczące się z udziałem okolicznej topografii. W skrócie, na wyznaczonym obszarze, zespoły grających szukają rozwiązania zagadek, realizują zadania otrzymane przez spotykanych w terenie animatorów. W ramach gry terenowej wykorzystuje się pewne elementy larpa (wcielanie się w role), gier planszowych i fabularnych (uproszczona mechanika – zasady gry).
To bardzo popularna forma spędzania wolnego czasu, łączącego aktywność (spacer) z poznawaniem okolicy oraz emocji (zwycięstwo nad innymi drużynami).
Wymaga ona animatorów na stanowiskach rozsianych w terenie jak i rozliczających osiągnięcia drużyn. Uatrakcyjnić grę miejską można przez wykorzystanie rekwizytów i strojów, ale nie jest to niezbędne.
Podtypem gry miejskiej, jest questing – czyli samoobsługowa trasa turystyczna. Mieszcząca się na kartce lub w aplikacji (do pobrania z internetu lub z placówki muzealnej), prowadzi turystów przez konkretne miejsca, a przejście do kolejnych jest związane z rozwiązaniem jakiejś zagadki. Celem questingu jest najczęściej rozszyfrowanie hasła lub znalezienie odpowiedzi na startowe pytanie. Przy okazji – można przekazywać bardzo konkretne informacje o okolicy.
W podsumowaniu można zauważyć, że popularność gier towarzyskich w Polsce stale rośnie. Analiza wyników badań przeprowadzonych w 2018 r. dla firmy EMPIK wykazała, że gry planszowe są jedną z najpopularniejszych form wspólnego spędzania wolnego czasu (21%). Również gry fabularne wskazane zostały przez 7% ankietowanych. Polska jest także jednym z największych rynków gier planszowych w Europie. Rocznie wydaje się kilkaset nowych tytułów, a największe planszówkowe imprezy tematyczne przyciągają po kilkanaście tysięcy uczestników (np. “Planszówki na stadionie, Warszawa”).
Połączyć dziedzictwo lokalne i pasje można jeszcze na kilka innych sposobów.
Przykładowe działania to:
- wytyczanie szlaków turystycznych
- promocja turystyki
- działalność klubów zainteresowań
- opieka nad zabytkami
- tworzenie organizacji kulturalnych
- budowanie tożsamości lokalnej – poprzez sztukę, media społecznościowe (memy, filmiki, plakaty).
Jest też szeroki nurt tzw. interpretacji dziedzictwa, czyli naukowego (np. muzealnego) sposobu na opowiadaniu i zaciekawieniu odbiorców.
Myślenie w tych kategoriach realizuje się w wystawach, działaniach kulturalnych czy nawet festynach.
Ostatnią pasją o której chcielibyśmy napomknąć to zaangażowanie w rekonstrukcję historyczną oraz organizację imprez rekonstrukcyjnych.
Odtwórstwo historyczne polega na wykonywaniu/pozyskiwaniu replik ubiorów, wyposażenia, uzbrojenia charakterystycznego dla wybranej epoki. Ponadto okazjonalnego wcielania się w wybraną postać historyczną, najczęściej przy okazji inscenizacji. W całej Polsce organizuje się imprezy przybliżające jakieś bitwy, bądź sceny z życia codziennego sprzed wieków.
W Polsce prężnie działa rekonstrukcja epoki XVI- XVII wieku, lecz i inne też są szeroko interpretowane. Warto wybrać się na wydarzenia tzw. wieloepokowe, pokazujące przekrój przez dzieje. Warte polecenia będą Pola Chwały w Niepołomicach lub Odyseja Historyczna w Kutnie.
Częścią projektu Wspólne Dziedzictwo – Wspólne Pasje, jest modelowa gra wieloosobowa opowiadająca o najbardziej interesującym okresie w historii I Rzeczpospolitej.
Gra “Złoty wiek” poświęcona jest polityce wewnętrznej i zewnętrznej Rzeczpospolitej w XVI wieku, zwanego w historiografii złotym wiekiem. Gra pozwoli zespołom dbanie o materialną podstawę rodu (tworzenie latyfundiów, zakładanie miast, handel), przetrwanie rodu (małżeństwa, dzieci), awans społeczny i wpływ na losy państwa (piastowanie urzędów, udział w sejmach i elekcjach, udział w misjach poselskich, udział w wojnach), zdobywanie prestiżu (fundowanie klasztorów, wznoszenie pałaców) itd. W grze pojawią się rody związane z miejscowościami, które są powiązane z projektem Wspólnego Dziedzictwa (np. Zamoyscy-Zamość, Żółkiewscy-Żółkiewka, Opalińscy-Sieraków). Gra poruszać będzie tematy wielowyznaniowego i wielonarodowego społeczeństwa I RP oraz tolerancji religijnej (Busko Zdrój i okoliczny Pińczów – centrum arianizmu; Radruż – zabytkowa cerkiew prawosławna; rola Ormian, społeczeństwo Rusinów i Białorusinów). “Złoty wiek” jest też ciekawą formą uświetnienia okrągłej rocznicy pierwszej wolnej elekcji (1573).
Na grę składa się wielkoformatowa plansza przedstawiającej m.in. Rzeczpospolitą i sąsiadów z licznymi torami oraz polami na konkretne akcje czy działania (np. tor prestiżu, pole akcji, pole misji poselskich itd.). Plansza ta znajdować się będzie na środku pomieszczenia i toczyć się będą przy niej negocjacje i dyskusje. Ponadto każdy z rodów (zespołów) zarządzać będzie zasobami na własnej planszy rodu znajdującej się przy jego stoliku. Do gry stworzone zostaną także karty (m.in. karty rodów, karty fundacji, karty prestiżu itd.) oraz żetony, o atrakcyjnej szacie graficznej.
Wspólne rozgrywki razem z Partnerami Projektu powinny skupić silniej lokalną społeczność i zachęcić do tworzenia scenariuszy własnych gier – opisujących “małe ojczyzny”.
…